Trước khi trình bày những điều này, người viết nghĩ, có lẽ chẵng ai lại liên hệ các triết lý, kỹ thuật khắc kỷ với việc giao dịch crypto, forex… cả. Một điều, “Chủ nghĩa khắc kỷ (Stoicismus) là một trong những trường phái triết học có từ xa xưa - triết học thời Hy Lạp cổ đại, bao gồm hệ thống tư tưởng, triết lý mà con người nhìn nhận bản chất thế giới. Trong khi đó, trade forex lại chỉ là một hoạt động rất cụ thể - một hình thức kiếm tiền từ thị trường ngoại hối. Theo quan điểm của người viết, những triết lý sống của những người theo chủ nghĩa khắc kỷ có nhiều điểm tương đồng có giá trị của các trường phái triết học khác, nó đặc biệt có lợi cho việc hài hòa, cân bằng cảm xúc của con người trong cuộc sống. Khi hệ thống lại, nó giúp bạn tạo nên những những triết lý sống cụ thể hơn. Những triết lý sống này có thể là lựa chọn của bất kỳ ai để áp dụng cho cuộc sống theo cách của riêng mình, nhằm mang lại một tinh thần viên mãn. Vậy, nó cũng có thể áp dụng trong hoạt động cụ thể như trading crypto, trading forex. Hi vọng bạn sẽ phần nào có sự đồng cảm và tìm thấy rất nhiều vấn đề sinh động, hợp lý thông qua các ví dụ về áp dụng kỹ thuật tâm lý này để kiểm soát cảm xúc khi trading. Bạn hãy thử xem, lấy hoạt động trading như một minh họa trực quan về cách sử dụng các kỹ thuật điều chỉnh cảm xúc của khắc kỷ sẽ mang lại hiệu quả như thế nào trong trading và từ đó cũng có thể áp dụng trong các hoạt động khác một cách tương tự.
Tại sao lại nói đến tâm lý trong trading forex? “Bạn nghĩ rằng thành công trên thị trường ngoại hối phụ thuộc hoàn toàn vào hệ thống giao dịch hay chiến lược giao dịch ? Không! Thực tế nó phụ thuộc chủ yếu vào tư duy của bạn cũng như cách bạn suy nghĩ và phản ứng với thị trường (cảm xúc giao dịch). Tuy nhiên hầu hết các lời khuyên về giao dịch – các nội dung truyền thông về FX đều không tập trung vào điều này. Rất nhiều người đề cao kỹ thuật giao dịch và cũng có nhiều người có coi trọng yếu tố cảm xúc trong giao dịch nhưng họ thường thất vọng bởi việc gặp thất bại do không làm chủ được cảm xúc thường xảy ra rất phổ biến. Vì thế họ nghĩ đến công cụ được lập trình sẵn, thuật toán, rô-bốt… Nhưng nếu thực sự công cụ AI, hay rô-bốt có thể thay bạn hoàn toàn, để kiếm tiền một cách tự động, liệu bạn sẽ có cơ hội mua nó dễ dàng hay nó chỉ dành cho những người giàu có?
Chắc chắn, cảm xúc và sự quyết định linh hoạt của con người trong hoạt động trading sẽ vẫn là yếu tố khó thay thế bằng máy móc. Đó là lý do chúng ta phải tìm cách điểu khiển cảm xúc, hay nói đúng hơn là làm như thế nào để hướng cảm xúc đến một cách tích cực, đặc biệt có lợi đối với hoạt động trading.
Trước khi nhấn mạnh tâm lý là vấn đề cốt yếu mang lại sự thành công trong giao dịch, người viết vẫn nghĩ rằng, kỹ thuật cũng quan trọng không kém. Quan điểm của người viết là tâm lý và kỹ thuật trong giao dịch là không thể tách rời, thiếu một trong hai cái đều không mang lại kết quả tốt trong trading của bạn. Cho nên, những nội dung này, thiết nghĩ sẽ phù hợp hơn cho những người đã nắm được ít nhất căn bản về kỹ thuật trading.
Các kỹ thuật tâm lý của những người khắc kỷ nhằm mục đích mang lại sự bình thản cho con người trong cuộc sống. Sự bình thản của bạn trong trading ngay cả khi bạn thắng hay thua là rất có lợi. Nếu bạn thắng, một trạng thái tất yếu về mặt tâm lý trong bạn thường nảy sinh, đó là sự vui mừng rồi có thể sẽ dẫn đến chủ quan, kiêu ngạo hoặc một tham vọng quá đà mới xuất hiện.
Ngược lại, nếu bạn thua lỗ, thông thường xuất hiện phản xạ tâm lý ngay sau đó là sự thất vọng, không hài lòng. Một suy nghĩ sẽ khởi phát trong đầu bạn, thôi thúc bạn thực hiện gỡ gạc kiểu “phục thù” các lệnh thua (loss) đã xảy ra, từ đó, bạn sẽ có các quyết định nôn nóng, không còn tỉnh táo, kết quả là nhiều lệnh sẽ được thực hiện tiếp theo và dẫn đến thua lỗ nhiều hơn.
Thua lỗ hay lợi nhuận càng nhiều dẫn đến mất cân bằng về tâm lý, cảm xúc càng lớn. Tưởng tượng tiêu cực giúp khắc phục điều này
Cả hai mặt của cảm xúc trên, công bằng mà nói đều không có lợi cho trader trong giao dịch (sơ đồ hình trên). Bởi nó đều nằm ở đỉnh điểm cao của hai thái cực. Bình thản sẽ là trạng thái làm cân bằng nó, nó giúp bạn sáng suốt, kiên nhẫn tìm các lệnh mới chất lượng hơn và đi đúng chiến lược giao dịch của bạn, hoặc sẽ giúp bạn dừng lại một cách cần thiết. Tưởng tượng tiêu cực giúp bạn đạt đến trạng thái này. “Người thận trọng sẽ thường suy ngẫm về những điều tồi tệ có thể xảy ra với mình. Hiển nhiên là nhằm ngăn chặn những điều đó xảy ra”. Giả sử tài khoản của bạn đã tăng lên hàng chục phần trăm nhờ các lệnh trade đi đúng kỳ vọng, suy nghĩ rằng thị trường có thể sẽ có rủi ro - không duy trì trạng thái như vậy lâu dài, và có thể quay đầu trong chớp mắt, bạn sẽ tránh được việc tham lam, không chốt lời khi đã đạt được profit mong muốn ban đầu.
Hoặc khi bạn chẳng may đang có lệnh âm trạng thái ở một mức phải thực hiện chốt lỗ (stop loss) như dự tính, suy nghĩ về điều tồi tệ xảy ra rằng thị trường sẽ tiếp tục đi ngược xu hướng với lệnh trade của bạn, sẽ buộc bạn thực hiện cắt lỗ đúng như đã định.
Suy nghĩ tiêu cực bất kỳ trường hợp nào theo hướng này đều giúp bạn không phá vỡ nguyên tắc giao dịch, không tham lam và đặc biệt là gồng lỗ một cách may rủi.
Một đặc điểm khác, phái khắc kỷ phát hiện, con người có cơ chế thích nghi với sự thỏa mãn. Có nghĩa rằng khi bạn đạt được một mong muốn nào đó trong cuộc sống, một cơ chế tự thích nghi với cái bạn đạt được đó xuất hiện, điều đó khiến bạn cảm thấy thành tựu đó chẵng còn hấp dẫn và giá trị như ban đầu và chúng khiến bạn đi tìm mục tiêu mới. Cơ chế này trong trading là rất nguy hiểm. Cụ thể, khi bạn đã đạt được mức lợi nhuận như kỳ vọng đặt ra, đúng ra bạn nên dừng giao dịch khi thấy không có điểm vào lệnh đẹp, nhưng một tham vọng khác xuất hiện, nó thường là một mục tiêu lợi nhuận cao hơn, nó thường gây ra một kỳ vọng về lợi nhuận đi quá xa với tỷ lệ vốn mà bạn đang có. Nó làm bạn phá vỡ quy tắc giao dịch đặt ra. Điều đó dẫn đến việc bạn bắt đầu tạo ra các lệnh giao dịch phi thực tế, mạo hiểm và mang tính bài bạc. Suy nghĩ tiêu cực sẽ giúp bạn tự hài lòng với những gì mình có được, trân quý phần lợi nhuận vừa kiếm được và để tránh sa đà vào các mong mỏi hảo huyền tiếp theo.
Seneca – một nhà khắc kỷ danh tiếng khuyên bạn làm điều này, ứng dụng nó vào trading sẽ giúp giảm bớt tác động của chúng đến bản thân, khi chúng xảy ra: “anh ta dập tắt vận rủi trong hiện tại bởi trước đó anh ta đã nhận thức được nguy cơ xảy đến của chúng”.
Sự lưỡng phân của quyền kiểm soát
Một số nhà khắc kỷ nguyên thủy cho rằng, đứng trước một lựa chọn, một mong muốn trong cuộc sống, con người ta có hai vấn đề quan tâm để có thể tác động đến kết quả lựa chọn và mong muốn đó: “một số thứ tùy thuộc chúng ta, một số thứ khác không tùy thuộc chúng ta” (Epictetus). Cụ thể trong trading, bất cứ một trader nào cũng mong muốn tạo được lợi nhuận cho tài khoản của mình. Đó là mong muốn chung! Nhưng lợi nhuận mà bạn có được hay không lại phụ thuộc vào cả hai thứ bên trong bạn và cả yếu tố ngoại cảnh – những thứ bên ngoài bạn. Trong đó, cái bạn có thể kiểm soát được, đó là thứ bên trong bạn: là quyết định, hành động của bạn khi giao dịch (về mặt lý thuyết). Việc đặt lệnh buy, sell, thực hiện một hay nhiều lệnh, hoặc dừng giao dịch…hoặc bất cứ hành động nào khác của bạn là cái bạn có thể kiểm soát được. Nhưng, những vấn đề ngoại cảnh như thị trường có xu hướng như thế nào, cổ phiếu A, B - các cặp tiền tăng hay giảm, ngày mai có bỗng nhiên cúp điện hay mạng internet sụp mạng, tín hiệu sắp tới sẽ mạnh hay yếu… là thứ bạn không thể làm thay đổi, hay tác động được hoàn toàn.
Lời khuyên của các nhà khắc kỷ nguyên thủy là bạn hãy tập trung vào thứ bạn có thể kiểm soát được, những thứ nội tại - bên trong con người bạn. Như vậy, dù thị trường thế nào đi chăng nữa, việc kiểm soát những thứ thuộc về bạn để bạn có các quyết định cụ thể trong hiện tại là yếu tố bạn nên tập trung. Những khát khao phi thực tế không nằm trong khả năng của bạn, của số đông trader (ví như muốn nhân đôi tài khoản trong thời gian rất ngắn) là điều khó khả thi, không thể kiểm soát được, hay nếu có cũng chỉ là may rủi, bạn đừng chú tâm vào chúng. Nếu bạn cứ mãi quan tâm đến những thứ bạn không kiểm soát được như thế, nó khiến bạn mất thời gian, đau khổ, mất đi sự bình thản và tiêu tốn năng lượng.
Thêm một điểm cần xét, không kém phần đặc biệt quan trọng, là lưu ý của Epictecus (nhà khắc kỷ Hy lạp cổ) và nhà khắc kỷ hiện đại như William B. Irvine (tác giả cuốn Chủ nghĩa khắc kỷ - Phong cách sống bản lĩnh và bình thản) - họ lập luận, “một số thứ khác không tùy thuộc chúng ta” (Epictetus) Nó có nghĩa là một số thứ chúng ta hoàn toàn không thể kiểm soát được hoặc cũng có thể là một số thứ chúng ta không kiểm soát được hoàn toàn. Nếu không kiểm soát được hoàn toàn thì có thể kiểm soát được một phần nào đó, kể cả những vấn đề ngoại cảnh. Ví dụ như tình hình bên ngoài liên quan đến thị trường ngoại hối, các vấn đề chính trị, kinh tế ngoài kia, tuy mỗi cá nhân chúng ta không kiểm soát được tất cả nhưng chúng ta có thể nghe ngóng tình hình và lập luận, phán đoán các tác động của nó sẽ ảnh hưởng đến xu hướng tăng hay giảm của các cặp tiền tệ. Đó là sự chủ động và như là sự kiểm soát một phần đối với các vấn đề ngoại cảnh. Nó không còn là lưỡng phân quyền kiểm soát mà trở thành tam phân quyền kiểm soát!
Tương tự bảng liệt kê “mọi thứ” ta gặp trên đời có thể kiểm soát mà William B. Irvine viết trong cuốn sách của mình, riêng với hoạt động trading chúng ta có thể suy ra và liệt kê thành như sau:
" Chân lý phải có một giá trị cụ thể và thực dụng. Đành thế, nhưng sự thực dụng của nó cũng không nên làm mục đích duy nhất đến thu hút tất cả tâm tư tình cảm của ta vào đó. Thường những thứ chân lý không có tính cách thực dụng lại càng thực dụng gấp đôi: khi người ta tìm nó với một tấm lòng thản nhiên vô tư lợi thì chân lý lại hiện ra một cách rõ ràng đúng đắn hơn. Con người thường bị tình cảm quyến rũ, lôi cuốn nên hay lẫn lộn sự thật với sự thật theo ý ta muốn. Sự ao ước thấy “chân lý của mình” được thực tiễn hóa, thường hay khiến cho nó bị thiên lệch đi." (Thuật tư tưởng - Nguyễn Duy Cần)
Sài Gòn, 23/05/2021
Vận mệnh
Các nhà khắc kỷ nguyên thủy tin vào vận mệnh. Tuy nhiên cần phân biệt thuyết vận mệnh tương lai, thuyết vận mệnh hiện tại và thuyết vận mệnh quá khứ!
Nói đến vận mệnh và đặc biệt áp dụng tinh thần của nó để trở thành “vận mệnh trong trading”, nhiều người sẽ kịch liệt phản đối. Nghe có vẻ khá tiêu cực và hoang đường! Chẵng lẽ “cuộc sống như một cuộc đua ngựa đã được dàn xếp kẻ thắng người thua” thì còn cố gắng trade để làm gì, phấn đấu học hỏi tìm cách thắng lợi trong thị trường để làm gì nếu mặc định bạn đã bị an bài là người thất bại?
Mặc dù tin vào thuyết tiền định nhưng điểm đáng chú ý nhất ở đây là: bất kỳ điều gì xảy ra đều phải xảy ra – nhưng vận mệnh không chi phối tương lai. Tức họ không hề khoanh tay, bó gối cam chịu bất kể điều gì xảy đến tương lai, mà họ luôn tìm cách tác động đến kết quả của các sự kiện tương lai.
Đây là điểm mà người viết thấy tâm đắc nhất trong thuyết vận mệnh khắc kỷ. Có nghĩa rằng vẫn là vận mệnh nhưng được hướng theo “thuyết vận mệnh quá khứ”. Chúng ta nên tâm niệm rằng quá khứ không thể thay đổi. Mãi đắm chìm vào quá khứ sẽ chẵng có tác dụng gì. Nếu các thua lỗ đã xảy ra, nó đã xảy ra. Bạn chẳng thay đổi được nó trong quá khứ được. Nhưng bạn có thể cải thiện và làm tốt hơn những gì đã xảy ra trong quá khứ bằng việc học tập kinh nghiệm, kỹ thuật trading, điều chỉnh tâm lý, cảm xúc và kết quả trong tương lai sẽ rất khác, mức độ sẽ phụ thuộc vào những giá trị bạn đang tích lũy. Trader có khả năng của một người thuần thục khắc kỹ sẽ xem những thua lỗ xảy ra rất nhẹ nhàng, thua lỗ đó được kiểm soát trong mức độ cho phép, hoàn toàn không làm cho họ nao núng và họ có nhiều khả năng lấy lại thăng bằng trong tương lai một cách nhanh chóng.
Ngoài ra, bạn cũng nên để ý đến thuyết vận mệnh hiện tại. Rõ ràng chúng ta không thể tác động lên hiện tại thông qua hành động của mình (vì hiện tại chính là khoảnh khắc này, ngay khi hành động xảy ra trong 1 phần mili giây nó đã trở thành quá khứ). Nhưng như đã nói, cách tốt nhất để đạt được sự thỏa mãn không phải là thỏa mãn bất kỳ ham muốn nào nảy sinh trong chúng ta. Chúng ta không thể mơ và thực hiện việc nhân đôi, nhân ba tài khoản ngay bây giờ, điều này sẽ chỉ mang lại trạng thái bất mãn của bạn vì bạn sẽ không thể đạt được nó. Hãy học cách bằng lòng, vui vẻ hoặc chấp nhận với những gì chúng ta đang có ở hiện tại nhưng hãy tập trung vào hành động của mình trong thời khắc tiếp theo - tương lai. Hãy trân quý thời khắc hiện tại vì bạn đang sở hữu nó và bạn đang sống trong nó.
Do đó, tuy theo thuyết vận mệnh, nhưng các nhà khắc kỷ khuyên bạn không nên theo “thuyết vận mệnh tương lai” bởi thuyết này tâm niệm những gì bạn tin vào những mặc định của tương lai là điều sai lầm. Nếu như vậy, chẵng khác nào bạn tự buộc mình dừng lại trong một trạng thái nào đó đã xảy ra ở quá khứ; nếu bạn đã không thành công trong giao dịch bạn sẽ nghĩ rằng số phận đã an bài bạn như vậy và bạn chẵng còn lí do gì để cố gắng cải thiện gì thêm trong thời gian tới, như thế sẽ chẵng còn gì để bàn, để làm!
Tự tiết chế bản thân
Để thực hành các kỹ thuật nhằm mang lại sự bình thản trong mọi hoàn cảnh, ngay cả khi bạn nghèo khó, giàu sang hay bạn đang thắng hoặc thua…các nhà khắc kỷ khuyên bạn “thực hành sống kham khổ”. Đó là những trải nghiệm tự tạo nên để nhắc nhở bản thân biết trân quý hơn những gì mình đang có. Bạn có thể thử trade với các lệnh rất nhỏ, bạn sẽ thấy rằng những người có số vốn nhỏ kiếm thu nhập khiêm tốn và kiên nhẫn như thế nào mỗi ngày. Bạn cũng có thể thử tiêu xài kham khổ trong một thời gian như những người thiếu thốn khác, bạn sẽ thấy mình đang rất thoải mái trong những ngày tháng trước đây…Việc tự nguyện chịu khổ như vậy sẽ có tác dụng cũng cố bản lĩnh khi bạn gặp khó khăn, thua lỗ và sẽ bồi đắp thêm sự trân trọng những thành tự mình đang có được (nếu có) hoặc khả năng bình thản, can đảm mỗi khi bạn gặp biến cố trong qúa trình trading.
Suy ngẫm
Để tiến bộ trong thực hành khắc kỷ, cũng giống như các hoạt động khác của cuộc sống, trong trading chúng ta nên định kỳ suy ngẫm những lệnh trade đã thực hiện, cách chúng ta phản ứng các kết quả đó. Áp dụng theo tinh thần của Sextius – nhà khắc kỷ chúng ta có thể tự vấn “ngày hôm nay ta đã làm gì để thoát khỏi các thua lỗ, đã cải thiện được gì, tại sao? Và nếu điều đó là sai thì chúng ta đáng lẽ phải làm gì? Mỗi ngày suy ngẫm chúng ta sẽ dần dần rút ra được các kinh nghiệm bổ ích. VD về những bài học:
- Hãy đóng vai người tham gia trading và người đứng xem để nhìn vấn đề ở nhiều góc độ
- Cần liên tục đặt câu hỏi, các lệnh này đã vào đúng thời điểm chưa, có vội vàng hay nếu vào thì đã qua thời điểm thuận lợi…
- Các hành động này đang đúng theo lộ trình chưa hay đã vượt quá kế hoạch lãi lỗ chấp nhận được của bạn…
- Lợi nhuận hôm nay đã đạt chỉ tiêu chưa? (Nếu đã đạt và biểu đồ giá đang đi ngang, tích lũy (sideway) thì bạn nên dừng)….
Rất nhiều những bài học của các nhà khắc kỷ khuyên chúng ta mà có thể áp được vào trading, nhưng dấu hiệu tiến bộ thường được thể hiện là chúng ta có được sự bình thản, tỉnh táo ở mọi hoàn cảnh; chúng ta không còn huênh hoang, đổ lỗi, chê bai, khen ngợi ai…chúng ta sẽ nhận trách nhiệm về kết quả giao dịch từ hành động của mình và tiết chế được ham muốn thái quá.
Một trader chân chính theo hướng khắc kỷ sẽ trở nên khiêm tốn và ít bình phẩm về phương pháp của các trader khác. Họ sẽ ít khi show tài khoản để khoe khoang, loại bỏ tính hiếu thắng…
Cuối cùng một dấu hiệu tiến bộ của trader khi thuần thục được thể hiện ở hành động hiệu quả hơn là lời nói. Nó thể hiện ở kết quả ổn định hơn và các thắng lợi mang lại. Tuy diễn ra có vẻ chậm hơn so với kỳ vọng nhưng kết quả khi thực hành các kỹ thuật cảm xúc khắc kỷ chắc chắn sẽ mang lại cho bạn thành công một sớm, một chiều.
Tài liệu tham khảo: Chủ nghĩa khắc kỷ - Phong cách sống bản lĩnh và bình thản , tác giả William B. Irvine
"Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của người viết, không có chủ trương khuyến khích bạn xem các nội dung dưới đây là một chuẩn mực, hay các vấn đề mang tính khách quan về trading. Mong rằng, bạn có thêm thông tin tham khảo, có ý nghĩa về lĩnh vực này hoặc có những nhận định riêng từ các luận điểm của bài; hoặc có chút đồng cảm phần nào với các quan điểm của người viết.
Chúng tôi hy vọng, nhà đầu tư mới luôn hết sức thận trọng và cần trau dồi chắc chắn kỹ năng giao dịch trước khi bắt đầu tham gia thị trường để tránh các rủi ro tốt nhất có thể!"
SmartBuy Team